«Алтын-Эмель» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі аумағында дала бүркіті (Aquila nipalensis) балапандарын сақинамен белгілеу жұмыстары өтті – Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген, жойылу қаупі бар сирек жыртқыш түр. Іс-шараға Зоология институтының орнитология лабораториясының қызметкерлері Б.Т. Бердікулов пен Е.В. Ақентьева қатар қатысты, сондай-ақ Ұлттық парктың ғылыми ақпарат және мониторинг бөлімі мамандары.
Дала бүркіті Қазақстан Республикасының Қызыл кітабында популяциясы азайып бара жатқан түр (II санат) ретінде көрсетілген. Бұл оның саны айтарлықтай азайғанын және қорғау шаралары болмаған жағдайда жабайы табиғатта жойылып кету қаупі бар екенін білдіреді.
20 маусымда парктің аумағындағы бір ұяда өсіп шыққан екі балапан сақинамен белгіленді. Ұя маңына әрі қарай бақылау үшін фотокамера орнатылды, ал жақын арада жас бүркіттер ұшпас бұрын GPS-трекерлер қойылмақ. Бұл шаралар түр биологиясын зерттеу, популяцияны мониторингтеу және көшу маршруттарын анықтауға бағытталған.
МӘЛІМЕТ: Дала бүркіті қайда ұя салады?
Дала бүркіті әртүрлі жағдайларда ұя салады:
Жер бетінде – алаңқайларда, төбелерде, топырақ қырларында, бұталар арасында және биік шөпте.
Техногенді объектілерде – электр бағаналары, аңшылық бақылау мұнаралары, қазу қондырғылары және тіпті қоқыс полигоны сияқты құрылымдарды пайдаланады.
Ағаштарда (сирек) – орманды дала мен таулы аймақтарда саксаул, терек, бұрыш ағаштарында ұя салуы мүмкін.
Ұя диаметрі 1 метрге, биіктігі 0.5 метрге дейін жетеді. Ұяны көбінесе ұя салушы (самка) салады, ал самец материал тасиды. Көбінесе 1–2 жұмыртқа болады, және әдетте тек бір балапан қалпына келеді – күштісі. Тағам қоры мол жылдары (сусар колониялары бар кезде) екі балапан да өшуі мүмкін.
Орнитологтардың бағалауынша, әлемдегі дала бүркіті популяциясының 70–80%-ы Қазақстанда мекендейді. Алайда соңғы онжылдықтарда олардың саны табиғи орта жоғалуы, электр желілеріндегі қайтыс болу, улану, аңшылық және браконьерлік салдарынан тұрақты түрде азайып келеді.
Сондықтан дала бүркітін сақинамен белгілеу және мониторинг жүргізу өте маңызды. Бұл жануарлардың тағдыры, тіршілік етуі, қозғалысы мен қауіп факторлары туралы мәліметтер жинауға, сақтау шараларын әзірлеуге және қорғау бағдарламаларын түзетуге мүмкіндік береді.
Ғалымдар мен табиғатты қорғау ұйымдары қызметкерлерінің бірлескен әрекеті Қазақстандағы жыртқыш құстарды сақтап қана қоймай, Орталық Азияда миграция мен биоалуантүрлілікті зерттеудегі халықаралық бағдарламаларға да үлес қосатын ұлттық сақина деректер базасын қалыптастыруға көмектеседі.
Фото: ҰТП «Алтын-Эмель»
27.06.2025